SIAMESE NAVAL FORTIFICATIONS, 1782 - 1910: BANGKOK – SAMUT PRAKAN

Abstract

Naval fortification has often been overlooked in the architectural history of Thailand despite its historical significance. Little is known about its political, military, and architectural importance. Since Bangkok became the new capital of Siam, the Chao Phraya Estuary played a crucial role as a fortified burg, with numerous forts strategically positioned along the river from Samut Prakan to Bangkok. This thesis examines the naval fortifications of Siam between 1782 and 1910, utilizing archival evidence related to their construction and first-hand analysis of the built works. The study aims to elucidate the origins and development of such defensive architecture in Siam and analyse its historical and architectural significance within contexts ranging from Early Bangkok to Semi-Colonial Siam.

These naval fortifications can be categorized chronologically into three groups. The first group comprises forts built during the reigns of King Rama I and King Rama III, aimed to protect against Vietnamese invasions and later potential British naval threats. These forts lacked systematic planning but resembled Bangkok's city walls and bastions.

The second group includes forts erected after the accession of King Rama IV, to expand the capital's fortifications. Two naval forts were built in Bangkok, adopting a Western star-shaped fortification design but differing in usage and architectural forms from the original.

The third group consists of forts constructed in response to the Franco-Siamese Conflict. One new fort was constructed, and two older forts were modernized. These forts retained a blend of old and modern fortification styles.

With advancements in military doctrine and technologies, the construction of fortifications became obsolete. Urban development and traffic expansions led to the demolition of several forts, with only a limited number remaining intact. This thesis argues for a significant correlation between the development of these fortifications and the evolution of the ancient Siamese navy into a modern navy, thereby integrating fortification studies into architectural, military, and political histories.

ในปัจจุบันการศึกษาเรื่องป้อมปราการทางทะเลในมิติที่เกี่ยวข้องกับประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรมในประเทศไทยยังนับว่าได้รับความสนใจอยู่น้อย แม้ว่าป้อมเหล่านี้จะมีความสำคัญทางประวัติศาสตร์อยู่มากแต่ความสำคัญของป้อมเหล่านี้ทั้งในมิติด้านการเมือง การทหาร และสถาปัตยกรรม ยังไม่เป็นที่รับรู้มากนัก โดยนับตั้งแต่กรุงเทพฯ ได้รับการสถาปนาเป็นราชธานีแห่งใหม่ของสยาม พื้นที่บริเวณปากแม่น้ำเจ้าพระยาก็มีบทบาทสำคัญขึ้นมาในฐานะเมืองป้อมยุทธศาสตร์ที่สำคัญ และได้มีการสร้างป้อมจำนวนมากขึ้นตามจุดยุทธศาสตร์ต่าง ๆ ตลอดริมแม่น้ำตั้งแต่สมุทรปราการจนถึงกรุงเทพฯ วิทยานิพนธ์ฉบับนี้จึงมุ่งเน้นที่จะศึกษาป้อมปราการทางทะเลของสยามในระหว่างปี พ.ศ. 2325 ถึง พ.ศ. 2453 ผ่านการศึกษาเอกสารหลักฐานต่าง ๆ และการวิเคราะห์จากสภาพปัจจุบันของป้อมเหล่านั้น โดยงานศึกษาชิ้นนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อที่จะแสดงให้เห็นว่าสถาปัตยกรรมป้อมปราการดังกล่าวเกิดขึ้นได้อย่างไรในสยาม รวมไปถึงวิเคราะห์ถึงความสำคัญทางประวัติศาสตร์และสถาปัตยกรรมของป้อมเหล่านี้ในบริบทตั้งแต่ช่วงกรุงเทพตอนต้นไปจนถึงยุคกึ่งอาณานิคมในสยาม

ป้อมเหล่านี้สามารถแบ่งตามช่วงเวลาได้เป็นสามกลุ่ม กลุ่มแรกเป็นป้อมที่สร้างขึ้นในระหว่างสมัยรัชกาลที่ 1 และรัชกาลที่ 3 ส่วนใหญ่สร้างขึ้นเพื่อป้องกันการรุกรานของเวียดนาม และเพื่อป้องกันการโจมตีที่อาจเกิดขึ้นโดยเรือรบอังกฤษในเวลาต่อมา ลักษณะของป้อมในกลุ่มนี้นั้นไม่มีการวางผังที่เป็นแบบแผนชัดเจนแต่มีองค์ประกอบต่าง ๆ ที่คล้ายคลึงกับกำแพงเมืองและป้อมในกรุงเทพฯ

กลุ่มที่สองเป็นป้อมที่สร้างในสมัยรัชกาลที่ 4 เพื่อขยายแนวป้องกันพระนคร มีการสร้างป้อมปราการทางทะเล 2 ป้อมขึ้นในกรุงเทพฯ โดยมีลักษณะเป็นป้อมรูปดาวของตะวันตกแต่มีความแตกต่างไปจากแม่แบบป้อมเดิมทั้งในด้านการใช้งานและรูปแบบทางสถาปัตยกรรม

ส่วนกลุ่มที่สามนั้นเป็นป้อมที่สร้างขึ้นเนื่องจากผลของความขัดแย้งระหว่างฝรั่งเศสและสยาม โดยได้มีการสร้างป้อมใหม่ขึ้นหนึ่งป้อมและปรับปรุงป้อมเก่าอีกสองป้อมให้ทันสมัย ป้อมเหล่านี้ยังมีลักษณะที่ผสมผสานกันระหว่างป้อมแบบเก่าและป้อมสมัยใหม่อยู่

ด้วยความก้าวหน้าในหลักนิยมทางการทหารและเทคโนโลยีต่าง ๆ ได้ทำให้การก่อสร้างป้อมกลายเป็นสิ่งล้าสมัย ผลจากการพัฒนาเมืองและการคมนาคมที่ขยายตัวมากขึ้นได้นำไปสู่การรื้อทำลายป้อมหลายแห่ง ส่งผลให้มีป้อมปราการทางทะเลไม่กี่แห่งเท่านั้นที่ยังคงสภาพสมบูรณ์อยู่ สุดท้ายนี้วิทยานิพนธ์ชิ้นนี้ต้องการนำเสนอให้เห็นถึงความเชื่อมโยงที่สำคัญระหว่างพัฒนาการของป้อมปราการเหล่านี้กับกองทัพเรือสยามตั้งแต่ยุคโบราณไปสู่ยุคของกองทัพเรือสมัยใหม่ ซึ่งผลที่ได้นั้นจะส่งเสริมให้การศึกษาป้อมปราการเป็นส่วนหนึ่งของการศึกษาประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรม การทหาร และการเมือง